Φωτεινὴ Μπάρκα - Ἀναβιώνει ὁ Ἅγιος Ἐλισσαῖος

Πηγή: Ἐφημ. Ἐλευθεροτυπία, 4 Μαρτίου 2005

Ἔπειτα ἀπὸ 60 χρόνια ἀναβιώνει ἀπόψε ἡ παράδοση τῆς ἀγρυπνίας στὸ ἐκκλησάκι τοῦ Ἁγίου Ἐλισσαίου στὴν Πλάκα. Μία παράδοση ποὺ πηγάζει ἀπὸ τὴ λαϊκὴ θρησκευτικότητα τοῦ 19ου αἰώνα καὶ ἀπέκτησε λογοτεχνικὴ προέκταση, καθὼς ψάλτες τῶν ἀγρυπνιῶν ἦταν ἔτη πολλὰ οἱ Σκιαθίτες συγγραφεῖς Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης (δεξιὸς) καὶ Ἀλέξανδρος Μωραϊτίδης (ἀριστερός).

Ἡ Ἑταιρεία Παπαδιαμαντικῶν Σπουδῶν, μὲ πρόεδρο τὸν καθηγητὴ τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Φώτη Δημητρακόπουλο, ὀργανώνει τὴν ἀγρυπνία ἀπόψε (8.30 μ.μ.) ὄχι τυχαία. Σὰν σήμερα τὸ 1851 γεννήθηκε ὁ κοσμοκαλόγερος τῶν ἑλληνικῶν γραμμάτων, Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης.

Παράλληλα μὲ τὴν «ἀνάσταση» τοῦ «ἐθίμου» τῆς ἀγρυπνίας, ὅσοι παρευρεθοῦν ἀπόψε στὸν μικρὸ ναΐσκο ἐπὶ τῆς ὁδοῦ Ἄρεως 14 στὴν Πλάκα (ἀπέναντι ἀπὸ τὴ Βιβλιοθήκη τοῦ Ἀδριανοῦ), θὰ δοῦν (ἐπιτέλους) ἀποκατεστημένο τὸ μισογκρεμισμένο ἐκκλησάκι.

Οἱ ἄοκνες -ἀπὸ τὸ 1991- προσπάθειες τῆς Ἑταιρείας Παπαδιαμαντικῶν Σπουδῶν καὶ τοῦ Δήμου Σκιάθου (τὶς ἐκκλήσεις τῶν ὁποίων δημοσιοποίησε ἀπὸ τὶς στῆλες της ἡ «Ε») ἀπέδωσαν. Μὲ ἀφορμὴ τὸ ἔτος Παπαδιαμάντη τὸ 2001, ἡ τότε ἡγεσία τοῦ ΥΠΠΟ, μὲ ὑπουργὸ τὸν Εὐάγγελο Βενιζέλο, ἐνέκρινε τὴν ἐποχορήγηση τῆς Ἑταιρείας μὲ τὸ ποσὸ τῶν 100.000 εὐρὼ γιὰ τὴν ἀποκατάσταση τοῦ Ἁγίου Ἐλισαίου, καὶ τὸ Κεντρικὸ Ἀρχαιολογικὸ Συμβούλιο γνωμοδότησε ὑπὲρ τῆς μελέτης ἀποκατάστασης τοῦ ἀρχιτέκτονα Νίκου Χαρκιολάκη. Ὁ ἴδιος μαζὶ μὲ τὴ Μαριλίζα Γιαρλέλη, τοῦ τμήματος Μελετῶν Βυζαντινῶν Μνημείων τοῦ ΥΠΠΟ, ἐκπόνησαν τὴν ἀνακατασκευὴ τοῦ ναοῦ βασισμένοι στὰ ἀρχιτεκτονικὰ λείψανα ποὺ ἀποκαλύφθηκαν ἔπειτα ἀπὸ ἀνασκαφή.

Ἀρκετοὶ ἦταν αὐτοὶ ποὺ συγκινήθηκαν ἀπὸ τὴν ὑπόθεση τοῦ ναοῦ καὶ διέθεσαν τὶς προσφορές τους. Ἔτσι, τὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν, μὲ πρωτοβουλία τοῦ πρύτανη Γ. Μπαμπινιώτη, προσέφερε τὴ δαπάνη γιὰ τὰ παράθυρα καὶ τὶς δύο πόρτες τοῦ μικροῦ (11x5) Ἁγίου Ἐλισσαίου.

Ἀλλὰ καὶ ὁ νῦν ὑφυπουργὸς Πολιτισμοῦ Π. Τατούλης ἔχει ἐκφράσει τὴν ἐπιθυμία νὰ συμβάλει μὲ τὸ ποσὸ τῶν 100.000 εὐρὼ ποὺ ἀπαιτεῖται γιὰ τὴν ὁλοκλήρωση τοῦ ἐσωτερικοῦ διακόσμου τοῦ ναοῦ (τέμπλο, ἁγιογραφίες κ.λπ.).

Τὸ ἐκκλησάκι τοῦ Ἁγίου Ἐλισσαίου, ποὺ χρονολογεῖται στὰ μέσα τοῦ 16ου αἰῶνα, ἀποτέλεσε τὰ χρόνια ἀπὸ τὸ 1885 ἕως τὸ 1943 «στέκι» λογοτεχνῶν καὶ λογίων της ἐποχῆς. Ἐκεῖ ἐκκλησιάζονταν, ἐξαιτίας τῆς ἐμβληματικῆς μορφῆς τοῦ Παπαδιαμάντη καὶ «ἐκ περιεργείας», γιὰ ν᾿ ἀκούσουν τὴ «φωνὴ γεμάτη εὐλάβεια», ὁ Παῦλος Νιρβάνας, ὁ Ζαχαρίας Παπαντωνίου, ὁ Γιάννης Βλαχογιάννης, ὁ Γεράσιμος Βῶκος κ.ἄ.

Ὁ Παπαδιαμάντης πέθανε τὸ 1911, ἀλλὰ οἱ ἀγρυπνίες συνεχίστηκαν ἀπὸ τὸν Ἀλέξανδρο Μωραϊτίδη, ὁ ὁποῖος τὸ 1925, τέσσερα χρόνια πρὶν πεθάνει, πρόλαβε καὶ ἐξέδωσε τὴν Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου Ἐλισσαίου. Ἀπ᾿ ὅσα γράφει στὸν πρόλογο φαίνεται ὅτι οἱ ἀγρυπνίες ξεκίνησαν γύρω στὸ 1885 καὶ σύντομα ἄρχισαν νὰ συμμετέχουν ὁ ἴδιος καὶ ὁ Παπαδιαμάντης. Ἀγρυπνίες γίνονταν σὲ ὅλες τὶς μεγάλες γιορτές, δεσποτικὲς καὶ θεομητορικές. Μάλιστα στὸ διήγημα «Ἱστορία μίας τυρόπηττας» ὁ Μωραϊτίδης γράφει ὅτι τοὺς ὁδήγησε γιὰ πρώτη φορὰ στὶς ἀγρυπνίες τοῦ Ἁγίου Ἐλισσαίου «ὁ Θεοφάνης, ἕνας εὐλαβέστατος χριστιανός, γηγενὴς Ἀθηναῖος». Ἀρκετοὶ λόγιοι καὶ λογοτέχνες δημοσίευσαν σχετικὰ ἄρθρα μὲ τὶς ἐντυπώσεις τους ἀπὸ ἐπισκέψεις ἢ συμμετοχές τους στὶς ἀγρυπνίες, ἴσαμε τὰ δίσεκτα χρόνια της Κατοχῆς, ποὺ ὁ ναὸς ἀφέθηκε νὰ καταρρεύσει. Ἂν καὶ ἰδιωτικός, ἀποτελοῦσε τμῆμα τῆς οἰκίας τῆς μεγάλης οἰκογένειας τῶν Χωματιανῶν, ἦταν ἀνοιχτὸς στὸ κοινό, μέχρι τὸ καλοκαίρι τοῦ 1943, ὁπότε ὁ νέος ἰδιοκτήτης, φοβούμενος τὴν ἀπαλλοτρίωση τοῦ οἰκοπέδου του, ξήλωσε τὴν ὀροφή του καὶ τὸν ἄφησε νὰ ἐρημώνει.

Ἀπόψε, ἡ ἀγρυπνία θὰ διαρκέσει μέχρι λίγο μετὰ τὰ μεσάνυχτα. Κάπου ἐκεῖ θὰ εἶναι καὶ ἡ ψυχὴ τοῦ Παπαδιαμάντη, μᾶλλον ἀνακουφισμένη...